Σαρακατσαναιοι και Κατσαντώνης-Γραφει ο Ιωαννης Ελατος Μακκας

ΡΟΥΜΕΛΗ
ΑΓΡΑΦΑ  ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ !
(Του Ρουμελιώτη λαογράφου Δημ. Λουκόπουλου 1874-1943)
" Στον κάμπο της Λεπενούς από ανέκαθεν ξεχειμωνιάζουν με τα πρόβατά τους οι Σαρακατσαναίοι. Το καλοκαίρι πιάνουν τα βουνά. Ανεβαίνουν ψηλά στα Άγραφα. Χειμώνα και καλοκαίρι ζουν μέσα στις καλύβες που φκειάνουν οι ίδιοι. Η ζωή τους είναι ταξίδι άνοιξη και χινόπωρο. Ξεχείμασμα με τα πρόβατα στον κάμπο και ξεκαλοκαίριασμα στα βουνά.
Οι σαρακατσάνες ξέρουν γνέσιμο, ύφαμα, ζυμοκουλούρισμα, πρόβατα, γίδια κι από τις άλλες δουλειές όσες χρειάζονται για να συντηριέται το κονάκι. Η ντυμασιά των σαρακατσαναίων ομοιάζει με την καραγκούνικη...Οι σαρακατσάνισσες φκειάχνουν μονάχες τους τα ενδύματά τους απ' τα μαλλιά των προβάτων τους. Έχουν όμως μεγάλη διαφορά από τους καραγκούνηδες, οι σαρακατσάνοι μιλούν όλοι πέρα για πέρα την ελληνική γλώσσα.
Απ' τον καιρό τ' Αλή Πασά ακόμα ξεχείμαζαν στον κάμπο της Λεπενούς, οι Σαρακατσαναίοι. Εδώ ξεχείμαζε και η Κατσαντωναίικη φάρα που μας έδωσε έναν Κατσαντώνη. Εδώ κατέβαινε κι αυτός ως καπετάνιος και ξεχείμαζε μαζί με τους άλλους κλέφτες ώσπου "ν' ανοίξει ο γαύρος κι η οξυά να ισκιώσουν τα λημέρια", για να πιάσει τ' Άγραφα. Τον ξέρει η προφορική παράδοση για βλάχο σαρακατσάνο τον Κατσαντώνη. Τον αντιλαλούν ακόμα οι ράχες που λημέριαζε. Ζει στο στόμα κάθε Αιτωλού και σήμερα, όπως ζούσε και τότε που κατατρόμαζε τ' ασκέρια, τ' Αλή Πασά. Τον τραγουδούν στους γάμους, στα παγγύρια, τον τραγουδούν τα πισημόημερα.Διηγιόνται τα άθλα του.
Σ' όλα τα χωριά, άμα τα κορίτσια θα μπούνε στο χορό για να γιορτάσουν το παγγύρι στο χοροστάσι ακούς να τραγουδάνε τον Α ν τ ώ ν η :
Πατήσανε τη Λιπινού, ν' Αντώνη, ν' Αντώνη,
κι τη μεγάλη χώρα, Τσόγκα και Λιπινιώτη....) !!!!